2.5.1.6. Wykrzyknik (znak wykrzyknienia)

Zastosowanie wykrzyknika
1. Wykrzyknik jest stawiany po okrzyku i zawołaniu, po rozkazie i życzeniu, po zdaniu wykrzyknikowym lub jego równoważniku, jeśli piszący chce im nadać silne zabrawienie uczuciowe (radości, rozpaczy, żalu, gniewu itp.), intonację okrzyku lub podkreślić ich treść. [34, s. 127-128]



2. Znak wykrzyknienia może być postawiony po części mowy zwanej wykrzyknikiem (według terminologii Nowego słownika ortograficznego PWN: po wyrazach-wykrzyknikach). [22, s. CXVII; 34, s. 127-128]



3. Wykrzyknika można nie stawiać, jeśli użyty został tryb rozkazujący. Taki zabieg podkreśla niską temperaturę uczuciową wypowiedzi. [22, s. CXIX]



Podwójne i potrójne wykrzykniki
Dla oddania silnych emocji można postawić dwa lub trzy wykrzykniki. [22, s. CXIX; 34, s. 128; 38, s. 1657]



Zdania rozpoczynające się od wyrazu-wykrzyknika (lub wołacza)
Dopuszczalne są trzy możliwości interpunkcji: [22, s. CXIX; 34, s. 128]
1. Wykrzyknik po wyrazie-wykrzykniku (lub wołaczu), na końcu zdania także wykrzyknik.



2. Przecinek po wyrazie-wykrzykniku (lub wołaczu), na końcu zdania wykrzyknik



3. Wykrzyknik po wyrazie-wykrzykniku (lub wołaczu), na końcu zdania kropka.


Wielkie i małe litery po wykrzykniku
Tekst po wykrzykniku na ogół rozpoczyna się wielką literą. [22, s. CXIX]
     Gdy wykrzyknik zastępuje kropkę, następujące po nim wypowiedzenie musi zaczynać się wielką literą. [22, s. CXIX]



W przypadku, gdy teskt po wykrzykniku jest dalszym ciągiem zdania pojedynczego, dopuszczalne jest użycie małej litery. Zwyczaj ten jest współcześnie rzadko stosowany. [22, s. CXIX]

 
Spacjowanie wykrzyknika
Po wykrzykniku stawia się normalny odstęp międzywyrazowy.
    Pomiędzy wykrzyknikiem a poprzedzającymi go elementem tekstu w zasadzie nie należy wstawiać dodatkowych spacji. R. Bringhurst [3, s. 35] sugeruje jednak możliwość powiększenia odstępu w niektórych fontach dla wykrzyknika, znaku zapytania, dwukropka i średnika. Z kolei Vincent Connare [43, Punctation part 1] podaje, iż kropka, przecinek, dwukropek i średnik powinny mieć tę samą szerokość pola znaku. Ewentualne powiększanie odstępów powinno więc dotyczyć każdej z grup w całości bądź obu grup łącznie.

Wykrzyknik w nawiach i oznaczenie sic
Wykrzyknik umieszczony w nawiasach może mieć następujące znaczenie:
1. Zwraca uwagę, że we fragmencie go poprzedzającym nie ma pomyłki [22, s. CXX; 30, s. 140; 34, s. 129]
2. Oznacza fragmenty cytatu (przytoczenia) zawierające błąd, sygnalizuje wtedy, że błąd nie pochodzi od cytującego, ale od autora cytowanego (przytaczanego) tekstu. Takie użycie wykrzyknika zdecydowanie odradza Chicago Manula of Style [1, s. 163], proponując w zamian użycie słowa sic (patrz poniżej).
3. Zwraca uwagę na jakiś fakt. [22, s. CXX; 30, s. 140]


Pierwsze dwa znaczenia mogą być także zasygnalizowane przez użycie łacińskiego słowa sic (oznaczającego tak). E. Polański [22, s. CXX] oraz E. i F. Przyłubscy po słowie sic umieszczają wykrzyknik. Chicago Manual of Style [1, s. 378] twierdzi, iż wykrzyknik jest zbędny, gdyż samo oznaczenie (sic) jest wystarczająco silne.
   Słowo sic powinno być złożone pismem pochyłym [1, s. 378]. Niektóre polskie słowniki normatywne podają w przykładach słowo sic w odmianie prostej [22; 34].


Rodzaj nawiasów, w jakich umiescza się wykrzyknik czy słowo sic, powinien być uzależniony od miejsca umieszczenia, zgodnie z kryterium uzależnianiającym kształt nawiasów od pochodzenia tekstu objętego nawiasami (patrz podrozdział o nawiasach):
1. Jeśli wykrzyknik lub słowo sic są wstawiane przez autora w swoim tekście, to powinny być umieszczone wewnątrz nawiasów okrągłych.
2. Jeśli wykrzyknik lub słowo sic są wstawiane w tekście cytowanym (przytaczanym), to powinny być umieszczone wewnątrz nawiasów kwadratowych. W ten sposób jednoznacznie zostanie zasygnalizowane, że oznczenie nie jest częścią cytowanego (przytaczanego) tekstu.

Pochylenie wykrzyknika
Jeśli wykrzyknik znajduje się bezpośrednio po fragmencie tekstu (np. tytule) złożonym pismem pochyłym, a nie należy do tego tekstu, to powinien być złożony pismem prostym (takim jak reszta tekstu). Jeśli wykrzyknik jest częścią tekstu (np. tytułu), który jest złożony pismem pochyłym, to wykrzyknik powinien być złożony także pismem pochyłym. [1, s. 159]