2.5.1.3. Cudzysłowy
 
Najczęściej spotykane rodzaje cudzysowów
Najczęściej spotykane rodzaje cudzysłowów zostały przedstawione na rysunku x.x.

Rys. 1.x. Rodzaje cudzysłowów. Źródło: opracowanie własne.

Cudzysłowy apostrofowe
Cudzysłowy apostrofowe są zalecane do używania jako cudzysłowy podstawowe [22, s. CXXIV]. Dopuszczalne jest także używanie jako cudzysłowów postawowych cudzysłowów ostrokątnych (konsekwentnie w danej publikacji) [22, s. CXXIV].
    Cudzysłowy są używane najczęściej w dwóch zastosowaniach:
1. Jako oznaczenia przytoczenia (cytowania) [22, s. CXXV-CXXVI; 28, s. 46-47].
a. Cudzysłowem obejmuje się wypowiedzi i myśli osób [34, s. 131]:


b. Cudzysłowem obejmuje się cytaty: [34, s. 130]


c. Cudzysłowem obejmuje się tytuły publikacji (książek, artykułów itp.): [34, s. 133]


d. Cudzysłowem obejmuje się przytaczane (omawiane) wyrazy czy wyrażenia: [22, s. CXXV]



2. Ze względów znaczeniowo-stylistycznych [22, s. CXXV-CXXVI; 28, s. 46-47].
a. Cudzysłowem obejmuje się niektóre nazwy własne: modeli, typów gatunków, wyrobów, organizacji, ugrupowań, imprez, konkursów, przezwisk, mniej znanych pseudonimów, kryptonimów itp. [22, s. CXXV-CXXVI; 29, s. 124;]:



b. Cudzysłowem obejmuje się te fragmenty wypowiedzenia, które mają być wyróżnione ze względu na styl, nieoczekiwane znaczenie, swoisty stosunek piszącego (wola zwrócenia uwagi, dystans, niepewność itp.): [29, s. 124-125]


Cudzysłowy przecinkowe
Cudzysłowy przecinkowe składają się z przecinka jako cudzysłowu otwierającego i przecinka frakcji górnej (apostrofu) jako cudzysłowu zamykającego.
    Polska Norma [PN-83/P-55366] dopuszcza stosowanie cudzysłowów przecinkowych jako cudzysłowów drugiego stopnia, to znaczy jako cudzysłowów umieszczanych w tekście już objętym cudzysłowami.
    W przypadku występowania obok siebie cudzysłowu apostrofowego i przecinkowego, PN [PN-83/P-55366] zaleca oddziełanie ich odstępem o wielkości 1/4 firetu.


Cudzysłowy ostrokątne francuskie
Cudzysłowy ostrokątne francuskie są używane najczęściej w następujących okolicznościach:
1. Do wyodrębniania znaczeń (w pracach naukowych i słownikach): [22, s. CXXIV; 34, s. 130]


2. Do wyodrębniania partii dialogowych i przytoczeń (głównie w utworach poetyckich): [22, s. CXXIV]


Cudzysłowy ostrokątne niemieckie
Cudzysłowy ostrokątne niemieckie używane są najczęściej w następujących okolicznościach:
1. Jako cudzysłowy drugiego stopnia (w tekstach już objętych cudzysłowami): [22, s. CXXIV; 34, s. 130]



2. Do specjalnych wyróżnień w tekście: [22, s. CXXIV; 34, s.130]



Cydzysłowy definicyjne
Cudzysłów definicyjny zwany jest także łapkowym [29, s. 115]. Służy on do wyróżniania definicji znaczeniowych wyrazów czy połączeń wyrazowych [22, s. CXXIV; 28, s. 45; 29, s. 115-116; 34, s.130].



Wtrącenia do cytatów
Wyrazy nie będące częścią składową cytatów (kometarze autora, narratora itp.) wydziela się myślnikami (wewnątrz cudzysłowu) [28, s. 46].


Innym sposobem wydzielenia wtrącenia do cytatu jest zastosowanie przecinków (wtedy obie częsci cytatu ujmuje się w samodzielne cudzysłowy) [28, s. 46].



Jeśli druga częśc cytatu stanowi samodzielne zdanie, to wyrazy nie należące do cytatu (wtrącone) wyodrębnia się na początku pauzą a na końcu kropką [28, s. 46].


Eliminowanie i zastępowanie cudzysłowów
G. Dowding [4, s. 30] uważa, że cudzysłowy zmniejszają czytelność tekstu w którym są używane. Jeśli tylko jest to możliwe powinny być eliminowane lub zastępowane innymi środkami wyrazu. Na podobnym stanowisku stoją: J. Tschichold [17, s.116-117], R. Bringhurst [3, s. 86] czy A. Markowski [38, s. 1656].
    Poniżej przedstawiono sugestie dotyczące możliwych miejsc eliminacji i zastępowania cudzysłowów.
1. W przypadku przytaczania tytułów publikacji można użyć kursywy [17, s. 114].



2. Cytaty mogą być wyróżniane odmiennym krojem pisma (najczęściej pochyloną wersją kroju) [22, s. CXXV]. W przypadku, gdy to tekst główny jest złożony kursywą, wyróżnikiem może być krój w odmianie prostej.



3. W przypadku, gdy cytat występuje po dwukropku, a koniec cytatu da się jednoznacznie wskazać, cudzysłowów można nie stosować [22, s. CXXV].



4. Nie należy ujmować w cudzysłów: [38, s. 1656, wszystkie przykłady za 38, s. 1656]
a. Związków frazelologicznych (Wydawało się jej, że „złapała Pana Boga za nogi”. -> Wydawało się jej, że złapała Pana Boga za nogi.), w szczególności poprzedzonych (także niepotrzebnymi) określeniami tak zwany czy przysłowiowy (Pytanie nie zapędziło zadnego z uczestników w tak zwany „kozi róg”. -> Pytanie nie zapędziło żadnego z uczestników w kozi róg.)
b. Wyrazów użytych przenośnie („Na starcie” mieli kłopoty ze znalezieniem odpowiednich wykonawców. -> Na starcie mieli kłopoty ze znalezieniem odpowiednich wykonawców.)
c. Wyrazów mało znanych piszącemu (Posługiwała się „laptopem”. -> Posługiwała się laptopem.)
d. Słów z innej warstwy stylistycznej („Wkuwał” gramatykę łacińską. -> Wkuwał gramatykę łacińską.)
5. W prozie artystycznej bardzo często wypowiedzi są oznaczane pauzami (zgodnie z zasadami przedstawionymi w podrozdziale x.x.x.).