2.5.2.1. Ligatura a abrewiatura

Według Polskiej Normy [BN-77/7401-15] ligatura to znak stanowiący połączenie dwóch lub więcej liter, a abrewiatura (abrewiacja) to znak stanowiący skrót wyrazu.
    Cytowana Polska Norma do abrewiatur zalicza symbol & (etkę). O ile w niektórych realizacjach etki składowe litery „e” i „t” są trudno wyodrębnialne (czy wręcz są zupełnie niewyodrębnialne), o tyle ważniejsze jest chyba kryterium etymologiczne. Dlatego etkę (każdą, niezależnie od realizacji) należałoby zaliczać konsekwentnie do ligatur. Podobne zasady należy odnieść do symbolu @.

2.5.2.2. Rodzaje abrewiatur

Oprócz abrewiatur (abrewiacji) zdefiniowanych przez Polską Normę (stanowiących jednoznakowy skrót wyrazu), wyróżnia się jeszcze dwa ich rodzaje [15, s. 13]:
1. Suspensje, będące skrótami postałymi przez obcięcie wyrazów (np. inż. - inżynier),
2. Kontrakcje, będące skrótami powstałymi przez ściągnięcie wyrazów (np. dr - doktor).

2.5.2.3. Rodzaje ligatur

Ligatury standardowe

W części krojów pisma litera „f” (szczególnie w odmianach pochyłych) posiada przewieszkę potencjalnie kolidującą z następującą po niej literą. W łacinie (a więc języku pierwotnym dla alfabetu łacińskiego) najczęściej występującymi zestawieniami są: „ff”, „fi”, „fl”, „ffi” i „ffl”. Ligatury powstałe z tych zestawień okazały się wystarczające także dla języka angielskiego. Stąd też takich właśnie pięć ligatur jest obecne w większości fontów. [3, s. 50; 52]
    

Rys. 2.x. Pięć podstawowych ligatur standardowych (Bembo Italic). Źródło: opracowanie własne.

Charakterystyka niektórych języków (częstość występowania kolidujących ze sobą zestawień liter) może powodować celowość projektowania dodatkowych ligatur standardowych.
   

Rys. 2.x. Przykład specyficznej polskiej ligatury „łł” (Monotype Script). Polskie znaki: Andrzej Tomaszewski,                  ligatura: Adam Twardoch. Źródło: [52].

Ligatury estetyczne

Ligatury estetyczne są tworzone w celu podniesienia estetyki składu [52].

Rys. 2.x. Niektóre ligatury estetyczne (Chianti Italic). Źródło: opracowanie własne.

Ligatury językowe

W niektórych językach połączenia liter stanowią osobny znak pisma (element alfabetu - literę). W takich przypadkach można mówić o ligaturach językowych.

Rys. 2.x. Niektóre ligatury językowe (Bembo). Źródło: opracowanie własne.

2.5.2.4. Ligatury z niestykającymi się literami

W ligaturach litery nie muszą być ze sobą połączone. O obecności takich właśnie ligatur decyduje projektant kroju (ustalając taką a nie inną odległość sąsiadujących liter) czy kompatybilność (np. gdy w wersji pochyłej litery nachodzą na siebie, a w wersji prostej nie - wtedy w foncie z prostą wersją kroju w miejscu ligatury są umieszczone po prostu dwie litery obok siebie). O tym, że jest to ligatura świadczy fakt, iż połączone litery są traktowane (i zakodowane w foncie) jako jeden znak (glif).

Rys. 2.x. Ligatury standardowe z niestykającymi się literami (Chianti). Źródło: opracowanie własne.

2.5.2.5. Kwalifikowanie ligatur

Granice pomiędzy niektórymi ligaturami standardowym, ligaturami estetycznymi i ligaturami językowymi są dosyć płynne. Często o tym, czy dana ligatura została stworzona z pragmatycznych czy estetycznych przesłanek decyduje konkretna realizacja. Np. niemieckie połącznia liter „ch” można zaliczyć zarówno do ligatur językowych jak i estetycznych, czasami wręcz do ligatur standardowych.

Rys. 2.x. Różne realizacje ligatury „ch” (rodzina Chianti). Źródło: opracowanie własne.

2.5.2.6. Stosowanie ligatur

O użyciu ligatur standardowych czy estetycznych w danym składzie decyduje osoba składająca. Każdorazowa decyzja zastosowania ligatur powinna być uzasadniona i przemyślana.
   Ligatury standardowe i estetyczne mogą podnieść jakość składu.
   Są też sytuacje, gdy ligatur nie powinno się stosować, bądź ich stosowanie jest wątpliwe.
1. W składzie, w którym zwiększone są odległości międzyliterowe. Odległości pomiędzy literami w ligaturach nie zwiększają się. Prowadzi to do niepożądanego efektu.

Rys. 2.x. Ligatury standardowe w składzie ze zwiększonymi odległościami międzyliterowymi (Bembo).                  Źródło: opracowanie własne.

2. W książkach dla dzieci. Dzieci uczące się czytać nie znają ligatur i mogą w nich nie rozpoznać składowych liter.

3. W niektórych krojach (szczególnie w składach małym stopniem pisma) ligatura „fl” (także ligatura „fi”, choć w mniejszym stopniu) może bardzo przypominać majuskułową literę „A”. Obniża to czytelność tekstu, szczególnie gdy taka ligatura znajduje się na początku wyrazu.

Rys. 2.x. Niektóre ligatury„fl” (Bembo, Adobe Garamond, Bodoni Antiqua, Bookman Old Style i Century                  Schoolbook). Źródło: opracowanie własne.