Wojciech Zabłocki
Polskie sztuki walki
Miecz oburęczny i szabla husarska

Wydanie pierwsze | First edition

Tej książki przedstawiać nie trzeba. Cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem Czeytelników.

Poniżej zamieszczamy wstęp autora i obszerny fragment pierwszego wykładu na temat techniki walki mieczem oburęcznym.

Od autora

    Książka, którą przedstawiam Czytelnikom, opisuje sposób walki mieczem oburęcznym i szablą husarską. Metody te stanowią rezultat wielu lat pracy teoretycznej i praktycznych doświadczeń. Prowadzone studia nad bronią białą, a szczególnie polskimi i wschodnimi szablami bojowymi, przekazane czytelnikom w pracy pt. "Cięcia prawdziwą szablą", pozwoliły nie tylko na nową klasyfikację białej broni zgodnie z jej zaletami funkcjonalnymi, ale odtwarzały także metody walki.
    Jednak decydujące znaczenie miały doświadczenia praktyczne, rozpoczęte filmem telewizyjnym, nakręconym w roku 1987, pt. "Historia białej broni" w reżyserii Piotra Słowikowskiego, przy udziale Andrzeja Nadolskiego. Doświadczenia te kontynuowałem, organizując szkolenie młodych szermierzy, najpierw w Stowarzyszeniu "Bractwa Miecza i Kuszy", potem w Towarzystwie Dawnej Szermierki "Gladius".
    Przedstawioną tutaj szkołę walki mieczem oburęcznym i szablą husarską nazwałem "polską", ponieważ wynikła ona ze studiów broni używanej w Polsce i w Polsce została rozwinięta.
    Szkoła ta, odpowiednio propagowana, może stanowić dla naszej młodzieży atrakcyjną alternatywę w stosunku do tzw. walk Wschodu. Podobnie jak to ma miejsce ze sztukami Wschodu, szczególnie Japonii, polska szkoła walki może wejść do skarbnicy tradycji polskiej kultury fizycznej.
    Prezentowana w książce szkoła walki ma walory przygotowania fizycznego i wychowawcze.
    Trening polskich sztuk walki zapewnia wszechstronny rozwój fizyczny ze względu na zachowanie równowagi wysiłku lewej i prawej strony, elementy akrobatyczne, zróżnicowaną pracę nóg itp. Należy jednak pamiętać, że adepci nie mogą być zbyt młodzi i powinni posiadać odpowiednie przygotowanie fizyczne. Moim zdaniem nie należy rozpoczynać treningu dla młodzieży poniżej 16 roku życia, bowiem obciążenia mogą się okazać zbyt duże. Wątpliwości, szczególnie rodziców, budzi bezpieczeństwo szermierzy; trenujemy wszak bez żadnych osłon.
    Jednak trzeba powiedzieć, że w ciągu 5 lat doświadczeń z młodzieżą nie przytrafił się żaden niebezpieczny wypadek z wyjątkiem powierzchownych skaleczeń i stłuczeń. W każdym razie walki prowadzić mogą tylko szermierze powyżej 18 lat i to odpowiednio ubezpieczeni.
    Jak wspomniałem, ważnym elementem polskiej szkoły walki są elementy wychowawcze. Brak osłon powoduje konieczność "dbania o przeciwnika", aby nie zrobić mu krzywdy. Pokazy i turnieje wyzwalają w młodzieży zainteresowania historyczne. Konieczność zapewnienia sobie broni i ubioru powoduje rozwijanie ukrytych talentów naturalnych. Chęć upodobnienia się do ideałów rycerstwa owocuje pozytywnym nastawieniem moralnym.
    Dotychczasowe doświadczenia naboru młodzieży pokazują, że do sportów walki garną się przede wszystkim chłopcy. Jednak wydaje się, że jest to sport odpowiedni także dla dziewcząt, szczególnie dla sprawnych fizycznie i wojowniczych.
    Ponieważ nowoczesna szermierka sportowa wywodzi się z dawnych sztuk walki, byli szermierze łatwo opanowują arkana walki ciężką bronią. Jednak dotychczas jest wśród nich mało adeptów tego rodzaju sportu. Być może przyczynia się do tego brak współzawodnictwa, które jest podstawą sportu szermierczego. Rycerze dobrze przygotowani technicznie mogą prowadzić pozorowane walki bez specjalnych zabezpieczeń, jeśli potrafią wstrzymywać się od trafień wtedy, gdy przeciwnik przez nieuwagę odsłoni się. W czasie pokazów mogą być stosowane lekkie trafienie - dotknięcie w tułów - jeśli jest to niezbędne dla scenariusza, ale zawsze są to akcje umawiane i starannie przygotowane. Najlepiej wytrenowani rycerze używający szabli husarskiej i dysponujący odpowiednimi zabezpieczeniami dopuszczani są do punktowanych walk na trafienia według odpowiedniego regulaminu.
    Oprócz zespołów, prowadzonych przeze mnie, powstało w Polsce wiele formalnych i nieformalnych grup "rycerzy", praktykujących walki białą bronią. Na ogół są to grupy kultywujące etos rycerzy średniowiecznych oraz walki mieczem.
    Rycerze spotykają się często na turniejach, przeprowadzonych w zamkach, parkach itp. Sławne są tradycyjne turnieje, organizowane na zamku w Golubiu Dobrzyniu. Poza tym popularne się stały mniejsze lub większe pokazy walk, organizowane z okazji uroczystości lub spotkań na stadionach, w amfiteatrach, w salach sportowych, w hotelach itp. Ocenia się, że w Polsce działają obecnie 62 grupy rycerskie, których liczebność wynosi ok. 900 osób (stan na rok 1999).
    Podobną tendencję widzimy w innych krajach europejskich, jak we Francji, w Anglii i w Niemczech, a nawet w USA i Kanadzie. Organizowane są tam grupy miłośników kultury średniowiecza, które spotykają się konno i w pełnym uzbrojeniu na zamkach, turniejach, itp. Z okazji rocznic wielkich bitew odbywają się czasami widowiska plenerowe, odtwarzające te bitwy z udziałem wielu statystów - amatorów.
    Spotkaniom rycerzy towarzyszy przeważnie specjalny rytuał, wzorujący się na historycznych zwyczajach. Ów rytuał stanowi także poważny magnes przyciągający młodzież i nie tylko młodzież, do kół rycerskich.
    Rytuał jest także charakterystyczny dla treningu tradycyjnych walk Wschodu. Towarzyszy mu odpowiednia filozofia walki i przygotowania do niej, która oprócz treningu fizycznego i technicznego zakłada trening psychiczny i wydobywa elementy etyczne i wychowawcze.
    Wydaje się, że europejskim a także polskim grupom rycerskim brakuje takiego podłoża filozoficznego. Coraz większe zainteresowanie filozofów i teologów kulturą fizyczną i sportem pozwala przypuszczać, że wkrótce można będzie spodziewać się korzystnych zmian w tym względzie.
    Przedstawiona tutaj szkoła walki mieczem oburęcznym i szablą husarską nie ma ambicji zunifikowania szermierki ciężką bronią. Wydaje się, że różnorodność poszukiwań, szczególnie w pierwszym okresie ma pozytywne znaczenie dla rozwoju tej dyscypliny. Być może w niedalekiej przyszłości pojawią się tendencje do stworzenia jednolitego sposobu walki w celu organizowania parasportowych turniejów.
    Szczególne znaczenie, moim zdaniem, ma polska szkoła walki szablą husarską. Ciężka szabla, w odróżnienia od miecza, uprawiana jest sporadycznie.
    Wypracowanie odpowiedniej techniki jest dużo trudniejsze w szabli niż w walce mieczem, wymaga długiego i konsekwentnego treningu nawet po osiągnięciu względnie wysokiego poziomu.
    Ale polska tradycja zakorzeniona jest przede wszystkim w szabli i dlatego rozwijanie jej jest szczególnie cenne.
    W klubie "Gladius" rozwijane były także inne, ciekawe formy walki. Trenowaliśmy walkę mieczem jednoręcznym z tarczą, walki bronią drzewcową, szermierkę rapierem i lewakiem, i wreszcie walkę na szpady. Każda z tych broni, szczególnie rapier i szpada, przedstawia wielkie możliwości rozwoju i satysfakcji trenujących. Mam nadzieję, że niniejsza praca przyczyni się do rozwoju szermierki ciężką bronią w Polsce i na świecie.

    Wojciech Zabłocki

    UCZEŃ
    Moim marzeniem od dzieciństwa było opanowanie walki białą bronią. Po lekturze "Ogniem i mieczem" walczyłem z kolegami przy pomocy kijów, naśladujących szable.
    MISTRZ
    Czy trenowałeś szermierkę sportową?
    UCZEŃ
    Owszem, rozpocząłem treningi, ale po upływie roku zrezygnowałem. Broń szermiercza jest zupełnie inna niż broń rycerzy, poza tym w szermierce sportowej liczą się tylko ci, którzy mogą odnosić sukcesy na międzynarodowych planszach. Moim marzeniem jest nauka sposobu walki prawdziwą, ciężką szablą polską, tak jak walczono dawniej. Czy to jest możliwe?
    MISTRZ
    Jakie inne sporty uprawiałeś?
    UCZEŃ
    Do niedawna uprawiałem kung-fu i nawet nieźle mi szło, ale na sukcesy sportowe nie mogłem liczyć.
    MISTRZ
    Najpierw musimy zrobić próbę sprawnościową, na którą przyniesiesz zaświadczenie lekarskie poświadczające, że możesz uprawiać sporty walki. Jeżeli wyjdziesz z tej próby zwycięsko, będziesz mógł rozpocząć trening oburęcznym mieczem.
    UCZEŃ
    Dlaczego powinienem rozpocząć treningi właśnie oburęcznym mieczem, skoro moim marzeniem jest opanowanie walki ciężką szablą?
    MISTRZ
    Miecz oburęczny jest bronią najłatwiejszą do opanowania przez początkującego szermierza pod warunkiem, że jest on dostatecznie silny i sprawny fizycznie. Jeśli zademonstrujesz odpowiednie postępy, możesz zostać zakwalifikowany do grupy szablistów.
    UCZEŃ
    Miecz, który mistrz pokazuje, wygląda bardzo groźnie i na pewno jest ciężki.
    MISTRZ
    Waga miecza dla początkujących nie powinna przekraczać 3,5 kg, a długość waha się od 130 do 150 cm. Wprawianie w ruch takiej broni białej nie jest trudne, bowiem jak sama nazwa wskazuje, używamy w tym celu obu rąk, tworząc dużą dźwignię.
    UCZEŃ
    Próbując cięć takim mieczem czuję, że pracują nie tylko obie ręce, ale także prawie całe ciało.
    MISTRZ
    Tak, i to jest zaletą tej broni, że ćwiczy bardziej wszechstronnie ciało szermierza niż na przykład szabla. Dlatego zalecamy ćwiczenia oburęcznym mieczem dla szablistów i szpadzistów, w celu zachowania równowagi rozwoju systemu mięśniowego.
    UCZEŃ
    Jakie znaczenie ma krzyż przy rękojeści?
    MISTRZ
    Krzyż ten, po polsku zwany jelcem, ma za zadanie ochronić ręce od ciosów, które ześlizgują się po głowni w kierunku rękojeści. Jednak dla lepszego zabezpieczenia rąk szermierze muszą używać rękawic wzmocnionych w różny sposób tak, aby jakieś "zabłąkane" cięcie nie uszkodziło ręki.
    UCZEŃ
    Jak powinni być ubrani adepci walki oburęcznym mieczem w czasie treningu? Czy oprócz solidnych rękawic powinni używać jakichś specjalnych zabezpieczeń?
    MISTRZ
    Moja szkoła walki białą bronią polega na tym, aby szermierze bronili się zasłoną, to jest przez zasłonięcie się głownią własnego miecza przed uderzeniem przeciwnika. Przeciwnik powinien wyprowadzić uderzenie w taki sposób, aby jego partner zdążył obronić się zasłoną, stosownie do swoich umiejętności. W mieczu oburęcznym nie jest to trudne, ponieważ cięcia są obszerne i sygnalizowane; szermierz zawsze zdąży się zasłonić.
    UCZEŃ
    A co się stanie, jeśli broniący zagapi się i nie sparuje uderzenia przeciwnika?
    MISTRZ
    Wtedy atakujący powinien zatrzymać uderzenie, nie dopuszczając do trafienia. Nie jest to trudne w oburęcznym mieczu, choć wymaga specjalnego treningu. Do walk najodpowiedniejsze są osłony głowy w formie jeździeckiego "toczku", narciarskiego hełmu ze sztucznego tworzywa, metalowego hełmu wykonanego własnym przemysłem lub choćby grubej czapki.
    UCZEŃ
    Czy nie byłaby bardziej odpowiednia normalna maska szermiercza? Można by wtedy od czasu do czasu trafiać przeciwnika w głowę...
    MISTRZ
    Jest to możliwe dla najlepszych rycerzy, walczących szablą husarską. Dopuszczanie młodych adeptów szermierki ciężką bronią do walk w maskach wyrabia odruch trafień, przede wszystkim trafień w głowę, co może być niebezpieczne w czasie walk pozorowanych bez maski. A więc najpierw trzeba dobrze opanować metodę wstrzymywania wyprowadzonego cięcia, kiedy widzimy, że przeciwnik nie może go sparować.
    UCZEŃ
    Czy to oznacza, że wszystkie cięcia są zatrzymywane przed celem trafienia, tak jak w szermierce "teatralnej"? Przecież wtedy zasłony nie miałyby praktycznego sensu...
    MISTRZ
    Wprost przeciwnie. Moja szkoła szermiercza polega na tym, że cięcia wyprowadzane są z zamiarem trafienia przeciwnika i przed tym trafieniem może go uchronić tylko właściwa zasłona własną bronią. Zakładamy jednak, że przeciwnik zawsze zdąży się zasłonić, dlatego musi on w odpowiednim czasie zauważyć, w jakim kierunku zmierza nasze natarcie.
    W początkowym okresie nauki sygnalizujemy kierunek natarcia tak, aby adept mógł je łatwo zauważyć i odpowiednio zareagować. Po wyrobieniu odpowiednich odruchów i odpowiedniej taktyki przyśpieszamy nasze natarcia i wkrótce dochodzimy do tego, że obopólnie bronimy się tak dobrze, iż nie sposób otrzymać trafienie.
    Zresztą przypadkowe trafienie w bok lub w pierś nie jest groźne, może powodować tylko sińce. Niebezpieczne mogłoby być trafienie w głowę, dlatego zalecam noszenie hełmu w czasie walki.
    Chroni on nas także od przypadkowego skaleczenia jelcem własnego miecza, szczególnie przy cięciach na głowę z bliskiej odległości. Dlatego nie powinno się stosować jelców dłuższych niż 35 cm.
    UCZEŃ
    Mówiliśmy już o zabezpieczeniu obu rąk i głowy, a jak wygląda pozostały ubiór treningowy?
    MISTRZ
    Ubiór ten powinien być luźny, aby nie hamował ruchów oraz umożliwiał ćwiczenia akrobatyczne. Najodpowiedniejszym strojem jest dres sportowy i sportowe obuwie o dobrej przyczepności do podłoża.
    Do walk treningowych i ćwiczeń akrobatycznych dobrze jest używać pikowanego kaftana, nakładanego na dres.
    UCZEŃ
    Kilkakrotnie widziałem popisy rycerskie w walce na oburęczne miecze. Zawodnicy byli ubrani w stroje średniowieczne.
    MISTRZ
    Po opanowaniu techniki i pozytywnym zaliczeniu specjalnych ćwiczeń i walk szermierze mogą brać udział w pokazach walk białą bronią, do których wymagany jest odpowiedni strój z epoki. Strój taki przeważnie wykonywany jest własnym przemysłem lub zamawiany u specjalistów.
    UCZEŃ
    A gdzie można dostać miecze? Czy miecze treningowe różnią się od turniejowych?
    MISTRZ
    Z mieczami sprawa jest trudniejsza. Wykonywane są one przez płatnerzy, ale tylko nieliczni potrafią sprostać wymaganiom użytkowym. Najważniejsza część miecza, głownia, musi być odpowiednio wytrzymała na ciosy, aby się zbyt szybko nie złamała. Ważnym elementem jest także silna oprawa i osadzenie w rękojeści, ponieważ ostatecznie wszystkie cięcia przenoszone są przez rękojeść.
    UCZEŃ
    A czy nie można stosować do ćwiczeń broni drewnianej, tak jak to było dawniej?
    MISTRZ
    Oczywiście, że można. Problem polega jednak na tym, że wykonanie drewnianego miecza też nie jest łatwe ani tanie. Duża siła cięcia powoduje, że miecze drewniane łatwo się łamią. Przy ćwiczeniach i walkach ważnym jest, aby obaj szermierze mieli broń mniej więcej tej samej wagi, w przeciwnym bowiem przypadku lżejszy miecz może łatwiej pęknąć.
    UCZEŃ
    Czytałem, że dawniej takie miecze robione były przez płatnerzy ze specjalnej stali i że poddawane były wielu obróbkom, aby osiągnąć odpowiednią wytrzymałość i sprężystość. A jak to teraz wygląda?
    MISTRZ
    Sztuka produkcji mieczów osiągnęła bardzo wysoki poziom na wschodzie i na zachodzie. Bodaj najwyższy poziom prezentują miecze japońskie. Tradycja ich wyrobu przetrwała do dzisiaj. Jednakże miecz japoński ma inną formę, niż europejski i inna jest także technika walki.
    Obecnie stal jest lepsza niż była kiedyś i w związku z tym obróbka głowni może być prostsza i przez to dużo tańsza. Inna rzecz, że niewielu płatnerzy umie obecnie wykonać miecze na użytek szermierzy. Większość z nich traktuje je dekoracyjnie. Dlatego przed zakupem broni należy poradzić się starszych szermierzy.
    UCZEŃ
    (...)

        Wojciech Zabłocki